LJUDI SU HTELI VIŠE JUGOSLAVIJE
LJUDI SU HTELI VIŠE JUGOSLAVIJE
Piše: Fahrudin Kladničanin
Ne smanjuje se interes za istoriju Jugoslavije, njen nastanak, život, a posebno raspad. Pišu o Jugoslaviji istoričari, sociolozi, antropolozi, politkolozi, novinari, publicisti, uglavnom polazaći od sopstvenih teza i uvida u složen proces nastanka i raspada jedne države – po Đinđiću nedovršene, za Jovića odumrle. U ljudima koji su svedoci jugoslovenske epohe posebno od 1945. godine do njenog razbijanja početkom 90-tih i dalje opstaje neodoljivi žar nostalgije za nestalom zemljom, pa su prilike u kojima se razgovara o Jugoslaviji svojevrsni komemorativni prostor političke i kritičke refleksije gde ljudi svojevoljno i zainteresovano participiraju. Halil Rizvanović sa svojih skoro sto godina bio je najstariji učesnik promcije i razgovora o knjizi „Uvod u Jugoslaviju“ autora Dejana Jovića koja je tokom ove nedelje održana u Narodnoj biblioteci „Dositej Obradović“ u Novom Pazaru u organizaciji Akademske inicijative „Forum10“ i to pred velikim brojem zainteresovane publike. Potreba ljudi da skoro dva ipo sata slušaju i zajednički sudeluju u razgovoru o Jugoslaviji, potvrđuje Jovićevu tezu: ljudi su hteli više Jugoslavije, nego što su je politički lideri bili spremni prihvatiti.
Tamo gde je jugoslovenstvo bilo najsnažnije, gde su etnički nacionalisti morali učiniti normalan život različitih nacija nemogućim, kao što je Vukovar, Mostar, Prijedor, cela Bosna i Hercegovina, odnosno, prostori gde su ljudi živeli u miru, i u kojima su počinjeni najveći ratni zločini, jer je tu bilo najviše Jugoslovena, konstatuje Jović i dodaje – mržnja je morala biti stvorena, ali ne kao iskustvo lokalnog stanovništva, rat je bio sukob srpskih i hrvatskih ekspanizionističkih nacionalista protiv jugoslovenstva.
Kako ističe Vladan Virijević, profesor na Filozofskom fakultetu u Kosovskoj Mitrovici, istorijska iskustva, koja su za mnoge narode i narodnosti bila u više navrata traumatična i bolna izazivaju oprečne stavove i podeljena mišljenja, da li se radi o „istorijskom promašaju“ ili o vrednom civilizacijsko-modernizacijskom iskoraku čiji dometi su, iz mnogih razloga, kako unutrašnjih, tako i spoljašnjih, ostali nedostignuti i dezavuisani. U prebogatom opusu naučne i publicističke literature o prošlosti i „prve“ (monarhije) i „druge“ (republike) jugoslovenske države, čiji je dobar deo pisan pod uticajem različitih ideološko-nacionalno-šovinističkih mantri, kao svojevrsni beočug izdvaja se knjiga profesora Dejana Jovića, vrsnog znalca njenih različitih procesa i fenomena koji su je oblikovali i karakterisali. Bez ikakve ograde, potencira Virijević, reč je o minucioznoj analizi sa brojnim elementima sinteze kojima se, na jasan, argumentovan i naučni način objašnjavaju najznačajniji momenti u procesima stvaranja i nestajanja Jugoslavije. Virijević zaključuje da nakon Jovićeve knjige mnoge beline i kvazinaučni stereotipovi biće razvejani poput jesenje magle koja je ophrvavala kritički vidokrug u odnosu na bivšu nam otadžbinu.
O ovoj knjizi Nermin Vučelj, profesor na Filozofskom fakultetu u Nišu, naglašava da Jović svaku temu ispituje pomno, analizira temeljno, izvore nikada ne istrže iz njihovog društveno-političkog i kulturnog konteksta, i obazrivo izvodi zaključke bez suvoparnog sipanja podataka. Temeljno pisana, knjiga nudi precizne, jasne i jezički pronicljivo sročene formulacije. Problem opstanka Jugoslavije, pozivajući se na knjigu, ističe Vučelj, bilo je u nedostatku pragmatičnosti i realističnosti koje su ostale u senci vizionarstva i zamišljanja. Drukčije rečeno, nedostajala je transakciona politika – ona u kojoj se ideje sučeljavaju kako bi se u datom kontekstu postupilo primereno trenutku i okolnostima. Pragmatizam je stvorio i održao Sjedinjene Američke Države, dok je politika, zarobljena statičnom ideologijom, proizvela raspad Sovjetskog Saveza. Jović ispravno zapaža da se Jugoslavija raspala u trenutku kad je bila na izlasku iz ekonomske krize, zahvaljujući svom Anti Markoviću, s kojim tek i započinju prave ekonomske reforme u Jugoslaviji, od 1989. godine. Bilo je odviše kasno za zajedničku državu, kasno da se formira jugoslovenski demos, u šta je naivno verovao UJDI i Savez Reformskih snaga Jugoslavije, konstatuje Vučelj i potencira emotivnim stavom da je već više od tri decenije apatrid – jer je za njega jugoslovenstvo i dalje duhovna kategorija, kulturni koncept i prosvetiteljski humanizam.
Sa druge strane, Redžep Škrijelj, univerzitetski profesor, smatra da je studija ,,Uvod u Jugoslaviju” ozbiljan pokušaj autora da naučnoj i čitalačkoj javnosti predoči uspon i pad ,,odumiranje” Jugoslavije čiju smo fragmentaciju i konačan kraj doživeli kao organizovani zločinački poduhvat, odnosno njeno ubistvo. Neuobičajeni autorov diskurs u ich formi ne umanjuje veliki značaj još jedne od retkih knjiga posvećenih tematici raslojavanja zemlje, koja je u evropskim i svetskim okvirima predstavljala značajnu i respektabilnu federalnu državu (6 +2) bratskih naroda i narodnosti. Ipak, kako potencira Škrijelj, stiče se utisak da autor previđa ulogu i značaj njene najjače strane – jugoslavenskog islamskog građanstva čiji će status drugorazrednog subjekta, biti nedovoljan da se u poslednjim decenijama njenog nestajanja, nakon prisvajanja zajednički stečenog odbrambenog arsenala, odupru nasrtajima i krvavim zločinima srpsko-hrvatske hegemonije.
Knjiga koju je Dejan Jović napisao počiva na temeljima snažne naučne literature kojoj je argument jedini imperativ, dok je analiza konteksta posebno važna zato što autor prilazi sa pozicije politikološke metodlologije i jedinstvenim stilom pisanja podstiče na čitanje i najvažnije – promišljanje. Javnost ima priliku da se suoči sa jednom izuzetno polemičnom studijom koja kroz devet poglavlja analizira nastank, razvoj i nestanak Jugoslavije. Različite talibanske frakcije unutar drugosrbijanske strukture spočitavaju i na njima svojstven uočavaju srpsko-nacionalistički narativ koji karakteriše Jovićevo javno delovanje, a posebno pisanje o Jugoslaviji. Uveren sam da mnogi kritičari to rade, što je karateristično za palanačko iskustvo, a da nisu ni čitali ni upoznali rad jednog izvanrednog politikologa i analitičara. Jović analizira kontekst i olako ne srlja u ideološko i političko svrstavanje, njegov zadatak je da predoči činjenice sa pozicije izvanrednog metodološkog uporišta, dok je na nama da ih anliziramo – a to možemo jedino ako smo spremni i imamo kapaciteta da se udaljimo od selektivnog zaborava i sećanja koje jedino i uvek vodi – falsifikatu. Prošlost je snažno opterećenja emocijama, činjenice i argumente potpuno zanemarujemo, dok svrstavanja na jednu ili drugu stranu podrazumevamo kao jedinu istinu i moralnu superiornost. Zato je ova knjiga pravo osveženje, jer u nama budi poriv za kritička preispitivanja, ne nužno i promenu stava, ali svakako daje slojevitu sliku koji prati funkcionisanje jedne države i njen kraj.
Zainteresovana publika na novopazarskoj promociji u nekih dvadesetak pitanja nostalgično je govorila o Jugoslaviji, o životu proživljenom u tom vemenu, bezbrižnosti, ali i aktuelnim političkim okolnostima koji su neosporno uticali na sve što se dogodilo početkom 90 – tih godina: ustavne promene, ekonomski problemi, Kosovska kriza, Memorandum SANU-a, Osma sednica, spoljni faktor koji je odigrao važnu ulogu u kraju Jugoslavije, jačanje nacionalizma, i na kraju rat.
Knjiga je prvo izašla u Hrvatskoj u izdanju Frakture iz Zagreba, potom u Srbiji u izdanju Akademske knjige iz Novog Sada, i to u originalnoj hrvatskoj verziji što potvrđuje da je zajednički jugoslovenski kulturni prostor živ i da će preživeti sve moguće pokušaje njegovog potiranja i omalovažavanja, kao poslednji artefakt i svedok duhovnog prostora jugoslovenske epohe.
Autor teksta je izvršni direktor Akademske inicijative „Forum 10“
Tekst je objavljen u Dnevnom listu “Danas” 23/24 novembar 2024.
